Η Μονή της οικογενείας Καλλέργη είναι ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της μανιάτικης γης. Όλοι θα περάσουν από τον Κότρωνα, αλλά σχεδόν κανείς δεν θα μπει στον κόπο να ανηφορίσει την πλαγιά του βουνού Αραβίκια, πάνω από το ωραίο παραθαλάσσιο χωριουδάκι.
Ο ανηφορικός τσιμεντόδρομος καταλήγει στην νότια άκρη του βουνού στο μοναστήρι της, σε μια θέση με εκπληκτική θέα.
Σαν από αεροπλάνο θα θαυμάζετε κάτω τον Κότρωνα και την Προσηλιακή Μάνη.…
Η μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρα Γωνέας βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριουδάκι Γωνέα και είναι εν μέρει αναστηλωμένη.
Διατηρεί εξαιρετικά την αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία και γύρω από την πλακόστρωτη αυλή σώζονται παλιά κελιά, πολλές λίθινες σκάλες, θυρίδες και τοξωτά ανοίγματα, ενώ στο βόρειο μέρος υπάρχουν εκτενείς οχυρώσεις με επάλξεις και πολεμίστρες.
Από εκεί η θέα αληθινά κόβει την ανάσα! Το καθολικό είναι ένα από τα ομορφότερα εκκλησιαστικά μνημεία της Μάνης και είναι στολισμένο με ένα πολύ μεγάλο πλήθος τοιχογραφιών πολύ καλά διατηρημένων με χρώματα που λάμπουν ολοζώντανα!
Υπάρχουν δύο στρώματα τοιχογραφιών και χρονολογούνται πιθανώς στον 14ο αιώνα, εποχή που χτίστηκε η εκκλησία.
Η Γωνέα, οικισµός της κώµης του Κότρωνα της περιοχής Τευθρώνης του δήµου ανατολικής Μάνης είναι ο τόπος καταφυγής κλάδου της οικογένειας των εκ Κρήτης Καλλέργηδων.
Οι Καλλέργηδες περί τα μέσα του 17ου µ.Χ. αιώνα, καταδιώχθηκαν από τους Τούρκους, διέφυγαν από την Κρήτη στη Μάνη και εποίκησαν τον οικισµό της Γωνέας, που βρίσκεται σε δυσπρόσιτη αντηρίδα, της σειράς των λόφων της Αραβίκιας σε υψόµετρο 100 µέτρων από τη θάλασσα και σε µικρή απόσταση από το µυχό του κόλπου της Κολοκυθιάς.
Η µονή της Γωνέας των εκ Κρήτης Καλλέργηδων είναι και αυτή χτισµένη σε ψηλότερη αντηρίδα της Αραβίκιας νοτιανατολικά και αντίκρυ στον οικισµό της Γωνέας, σε απόσταση µικρότερη των δύο 2 χιλιοµέτρων.
Η µονή είναι καθαγιασµένη προς τιµήν της Μεταµόρφωσης του Σωτήρα και είναι ευχαριστήρια έκφραση των Καλλέργηδων προς το Σωτήρα Χριστό για τη διάσωσή τους από τους Τούρκους και τους κινδύνους, που πέρασαν στη θαλάσσια περιπέτειά τους µέχρι να φθάσουν από την Κρήτη στη Μάνη.
Η µονή της Γωνέας είναι και σήµερα µεγαλόπρεπη, παρά την εγκατάλειψή της και την αδιαφορία της αρχαιολογικής υπηρεσίας και των τοπικών αρχών.
Το υψηλό περιτείχισµα της µονής, τα κελιά, η τράπεζα, το αρχονταρίκι, ο φούρνος, οι αποθήκες και η σωζόµενη ωραία μικρή εκκλησία της µε τις αξιόλογες τοιχογραφίες, παρά τη λεηλασία και την παντελή έλλειψη συντήρησης, φανερώνουν την επιβλητική παρουσία της µονής, που πήγασε από την ευλάβεια και τη βαθιά πίστη των Καλλέργηδων στον Σωτήρα Χριστό.
Ο ναός έχει βυζαντινές τοιχογραφίες του 18ου µ.Χ. αιώνα. Στη δυτική κάµαρα απεικονίζονται «οι Αίνοι µε το Χριστό που περιβάλλεται από το ζωδιακό κύκλο».
Ο «Οκτώβριος» εικονίζεται µε τη µορφή «σκορπιού». Κάτω από το ζωδιακό κύκλο στο βόρειο σκέλος υπάρχουν πιστοί, που δέονται και υµνούν τον Κύριο και στο νότιο απεικονίζονται κυρίως ζώα και χαλάζι, χιόνι, κρύσταλλος και φωτιά.
Οι αρχαιολόγοι έχουν διαπιστώσει και δεύτερο στρώµα τοιχογραφιών, που διακρίνεται στην Ανατολική κάµαρα του ναού….
…Από το µοναστήρι της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος βλέπεις πολύ σιµά σου τον οικισµό της Γωνέας και πανοραµικά στο βάθος απλώνονται από βόρεια προς βορειοδυτικά όλα τα χωριά της Ανατολικής Μάνης µε την ακόλουθη σειρά Πύρριχος, Χιµάρα, Λουκάδικα, Ριγανόχωρα, Σκαλτσοτιάνικα, Λούτσα, Καρυαλού, Αλεπού Κότρωνας Βάττα, Καυκί, Φλοµοχώρι, Ζούδα, Αργιλιάς, ∆ρυαλί, Νύφι, Σολοτέρι, Κοκκάλα, Κορακιάνικα, Κυπριανός, Σπείρα, ∆ηµαρίστικα, Πιόντες, Λάγια.
Λίγα λόγια για την Ιστορία της περιοχής
Για την Ιστορία αναφέρω μια μάχη που συνέβει το 1614 ,στο σημείο που βρίσκεται κάτω από την ιστορική μονή, μεταξύ μανιατών και οθωμανών.
Συγκεκριμένα, σουλτάνος, στην αδυναμία του να υποτάξει την Μάνη, ανάθεσε τη φροντίδα αυτή στο διάσημο Οθωμανό κουρσάρο Μουσολίν Ραίζ δίνοντας του τιμές, αξιώματα και συμπαραστάτη το Σιλάν-πασά των Ιωαννίνων.
Ο Μουσολίν Ραί το 1613 εισχωρεί με πεζούς και στόλο στα χωριά του κόλπου της Κολοκυθιάς, στον Κότρωνα, που εκεί τα πλοία του βρίσκουν αραξοβόλι στο απάνεμο λιμανάκι της Αρέας-Κότρωνα και αποβιβάζει τα στρατεύματα του, τους πειρατές του.
Οι κάτοικοι των χωριών πανικόβλητοι πήραν τα όρη και τα βουνά για να κρυφτούν σε σπήλαια και τσαράνες προκειμένου να αποφύγουν την αιχμαλωσία, το θάνατο και τον εξανδραποδισμό.
Ο Μουσολίν Ραίζ με δολοπλοκίες, ενέδρες και σκληρότητα διέσπειρε τον τρόμο και την απελπισία, κάποιοι εκ των προκρίτων και του κλήρου, που ήλθαν να διαπραγματευτούν, ανασκολοπίστηκαν βάρβαρα.
Τα στρατεύματα του Μουσολίν Ραίζ άρπαζαν και κατάστρεφαν ότι έβρισκαν μπροστά τους, παραδίδεται μάλιστα ότι στο δρόμο τους συνάντησαν ένα νέο άνδρα με σκοτισμένα λογικά, σακάτη (χωλό) στα άκρα, που περιφερόταν άσκοπα και αγνοούσε τον κίνδυνο, τον συνέλαβαν, για να τον ανακρίνουν, κι αυτός ξεστόμιζε ακαταλαβίστικα λόγια και παρά το ότι δεν λάμβαναν καμμία πληροφορία, συνέχιζαν να τον φέρουν μαζί τους, έχοντας τον ως προπομπό.
Στη διαδρομή της πορείας προς το χωριό Αφούγγια (Σκαλτσοτιάνικα), ο χωλός άνδρας άκουσε κλάματα μωρού και το ένστικτο του τον προέτρεψε με αλαλαγμούς και χοροπηδητά να ξεφωνίζει στρεβλές φράσεις που έλεγαν: “σκύλα πνίξε το παιδί σου για να σώσεις τη ζωή σου!!!, σκύλα πνίξε το μωρό σου για να σώσεις το λαό σου”.
Το μωρό κατά την παράδοση συνέχισε το κλάμα και οι πειρατές εντόπισαν τη σπηλιά, που κρύβονταν οι φυγάδες, κυρίως γυναικόπαιδα.
Η είσοδος της σπηλιάς ήταν ένα μικρό στενό πέρασμα και οι εγκλωβισμένοι αντιστέκονταν με πείσμα και η σύλληψη των γυναικόπαιδων ήταν αδύνατη.
Οι επιδρομές του Μουσολίν Ραίζ με σπουδή για να τελειώνουν στα γρήγορα, έβαλαν φωτιά στο άνοιγμα της εισόδου, με δεδομένο το θλιβερό αποτέλεσμα, ο καπνός και η έλλειψη αερισμού τους δημιούργησε ασφυξία με αποτέλεσμα να προτιμήσουν το θάνατο παρά την αιχμαλωσία, την ατίμωση και τον εξανδραποδισμό.
Ο Μουσολίν Ραίζ θεώρησε πως ήταν εύκολα τα πράγματα και την επόμενη χρονιά, το 1614, έρχεται με χίλιους περίπου στρατιώτες και αντιμετωπίζει τους Μανιάτες με περίσσια σκληρότητα. Η οργή όμως η αγανάκτηση και το μένος των γενναίων της Μάνης έφερε το οικτρό τέλος τους.
Οι Μανιάτες επιτέθηκαν με μανία κατά των Οθωμανών κάτω από το σημερινό μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα της Γονέας στην περιοχή του κόλπου της Κολοκυθιάς, και κατάσφαξαν τους στρατιώτες του Μουσολίν Ραίζ, αλλά και ο ίδιος δεν διέφυγε το θάνατο…
Από τη συμφορά αυτή των Οθωμανών διασώθηκαν μόνο τέσσερις σύντροφοι του Μουσολίν Ραίζ, που διέφυγαν με βάρκα από ένα μικρό ορμίσκο του ακρωτηρίου Σταυρί, που σήμερα ονομάζεται Τουρκολίμανο.
Η περιοχή κάτω από το μοναστήρι του Σωτήρα των Καλλέργηδων της Γονέας και ακριβώς δεξιά στον παλιό πλακόστρωτο δρόμο Κότρωνα-Γονέας από το ρέμα και μετά μέχρι κάτω από το μοναστήρι και προς το μέρος της Αρέας ονομάζεται Ραζί ή Ραζία θυμίζοντας στους μεταγενεστέρους την πανωλεθρία του Μουσολίν Ραίζ και των συντρόφων του….
Λίγα λόγια για την Ιστορία της οικογένειας Καλλέργη στη Μάνη
H ιστορική οικογένεια των Καλλέργηδων κατάγεται από τη Κρήτη και προέρχεται από το γένος των Φωκάδων της Καππαδοκίας.
Η οικογένεια των Καλλεργών προέρχεται από τη βυζαντινή οικογένεια Φωκά, και είναι η πρώτη ανάμεσα στις 12 οικογένειες ευγενών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Αυτό αποδεικνύεται από το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλεξίου Β Κομνηνού που χρονολογείται από το έτος 1182 μ.Χ.
Το χρυσόβουλο αναφέρει σε γενικές γραμμές τα εξής:
Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Β Κομνηνός έχει στείλει στην Κρήτη το γιο του Ισαάκιο «…ομού με τους παρόντας ευγενείς του ημετέρου Βασιλείου και της Συγκλήτου, τους όντας εκ δώδεκα οικογενειών…” και με “εκατόν τριήρεις», για να υποτάξουν το νησί το οποίο είχε επαναστατήσει και αρνιόταν να καταβάλει φόρους.
Οι δώδεκα ευγενείς (τα αρχοντόπουλα) που αναφέρονται στο χρυσόβουλο είναι οι εξής:
Ιωάννης Φωκάς
Κωνσταντίνος Βαρούχας
Μαρίνος Σκορδίλης
Λέων Μουσούρος
Φίλιππος Γαβαλάς
Ανδρέας Μελισσηνός
Θωμάς Αρχολέος
Δημήτριος Βλαστός
Ευστάθιος Χορτάτζης
Νικηφόρος Αργυρόπουλος ή Αργυροστεφανίτης
Ματθαίος Καλαφάτης
Λουκάς Λίθινος.
Η πρώτη αναφερόμενη οικογένεια, Φωκά, μετονομάσθηκε αργότερα σε Καλλέργη, με διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία (π.χ, οι προσφέροντες καλά έργα ή κάλλιστα έργα ή από το καλλιεργώ – Καλλιέργης – Καλλέργης).
Πριν 350 περίπου χρόνια κάποιοι Καλλέργηδες από τη Γωνιά Ρεθύμνου της Κρήτης ήλθαν και ρίζωσαν στη Μάνη και έφτιαξαν το χωριό Γωνέα του Κότρωνα.
Σε αυτό το χωριό δημιουργήθηκαν από την οικογένεια αυτή με τα χρόνια που πέρασαν 15 κλάδοι.
Η Γωνέα, οικισμός της κώμης του Κότρωνα της περιοχής Τευθρώνης του δήμου Ανατολικής Μάνης είναι ο τόπος καταφυγής κλάδου της οικογένειας των εκ Κρήτης Καλλέργηδων.
«Γύρω στα 1620μ.Χ. ήρθε ο Δημήτριος Καλλέργης στη Γωνέα με το γιό του Γεώργιο και τον αδελφό του Σιγούντο και το συγγενή του Γουρδούρο».
Από τη Γωνέα της Κρήτης στη Γωνέα της Μάνης: Ο θρύλος της εγκατάστασης της οικογένειας Καλλέργη
Διήγηση του Ευθυμίου Καλλέργη–μεσήλικα αγρότη, απόφοιτου 6ταξίου Γυμνασίου (μονίμου κατοίκου Κότρωνα).
Επί Ενετοκρατίας, έφτασε στον Κότρωνα της Μάνης ένας φυγόδικος Κρητικός καλούμενος Καλλέργης. Ένα έγκλημα του, στον τόπο του, τον ανάγκασε σε αυτοεξορία.
Με κάποιο βαπόρι έφτασε στο Γύθειο κι από κει στο μετέπειτα χωριό Γωνέα, πάνω από τον Κότρωνα της Προσηλιακής Μάνης.
Η εγκατάστασή του επετράπη ακριβώς εκ του γεγονότος ότι ήταν Κρητικός. Όμως οι ντόπιοι τον ονόμαζαν «κοπέλλι» και «φερτό» μ’ όλα τα συνεπακόλουθα αυτού του «τίτλου», θεωρείτο πάντα παρακατιανός και έτσι έπρεπε να εκτελεί αναντίρρητα κάθε θέλημα ή προσταγή των αφεντάδων της περιοχής.
Τελικά κατάληξη των δοκιμασιών που πέρασε και χάρη στην τιμιότητά του και στην καλή διαγωγή που έδειξε έγινε ισότιμα δεκτός στην τοπική κλειστή κοινωνία.
Τόσο μάλιστα, ώστε ένας από τους επιφανείς της περιοχής, από την τοποθεσία «Ραζί»,
(πάνω από τον Κότρωνα) του έδωσε την κόρη του, για γυναίκα του.
Την ημέρα του γάμου, που το γλέντι είχε ανάψει από τους χωριανούς, έφτασαν δύο γυρωλοί με τις πραμάτειες τους (χρυσαφικά και ανάχρες).
Μέρα μεγάλης γιορτής και τους καλοδέχτηκαν κατά το πατροπαράδοτο της μανιάτικης φιλοξενίας. Τους έβαλαν κρασί και φαΐ και τους έμπασαν στο χορό.
Κάποια στιγμή οι ντόπιοι άρχισαν να τραγουδάνε:
«Μπάτε όλοι στο χορό
τώρα που βρήκατε καιρό,
γιατί αύριο παντρευόσαστε
και νοικοκυρευόσαστε.
Δε θα σας αφήνουν οι άντρες σας,
να πάτε στις μανάδες σας,
δε θα σας αφήνουν τα μωρά
να πάτε όπου είναι η χαρά.
Δεν θα σας αφήνει ο πεθερός
να πάτε κει πού ναι ο χορός.
Δεν θα σας αφήνει η πεθερά
να πάτε στη μανογενιά.
-Τους άντρες τους μεθύζουμε
και τους αποκοιμίσουμε
και τα μωρά τα δέρνουμε
μαζί μας δεν τα παίρνουμε.
Και τον κακό τον πεθερό
τον κάνω ότι θέλω εγώ.
Και την κακιά την πεθερά
την (ε)πετάμε στη φωτιά».
Στην αντιστροφή του τραγουδιού απ’ τους παριστάμενους στο «μπάτε όλοι στο χορό» ένας από τους γυρωλούς άνοιξε για πρώτη φορά το στόμα του, κι είπε κάτι στη γλώσσα του.
Έντρομος ο γαμπρός Καλλέργης κατάλαβε το συμπλήρωμα του στίχου: «Μπάτε όλοι στο χορό και το βράδυ στο γυαλό»!
Μπήκε αμέσως στο νόημα, ότι οι γυρωλοί δεν βρέθηκαν τυχαία στον τόπο τους, αλλά αποτελούσαν μέλη κάποιου πειρατικού πλοίου το οποίο είχε φτάσει στα χωριά της Μάνης με σκοπό να φονεύσει και να λεηλατήσει τον ντόπιο πληθυσμό.
Στην ταραχή του πάνω και δεδομένου του ότι το γλέντι βρισκόταν στο αποκορύφωμά του και ότι η ώρα είχε σημάνει, πήρε με τρόπο τη Μανιάτισσα γυναίκα του πέρασε το ρέμα και ξενύχτησε σε μια σπηλιά.
Το ίδιο βράδυ, ο γιαλός είχε πραγματικά γεμίσει πειρατές, που ανηφόρισαν στο «Ραζί» και το μακέλεψαν. Το άλλο πρωί ξαναμπήκαν στα καράβια κι έφυγαν.
Ο Καλλέργης με τη γυναίκα του είχε γλυτώσει παρά τρίχα και συνειδητά ή ασυνείδητα είχε ανταποδώσει όλες εκείνες τις δοκιμασίες, που είχε περάσει, όταν πρωτοήρθε στο χωριό.
Εγκατεστάθη πάνω από το «Ραζί» σε μια τοποθεσία που την ονόμασε Γωνέα (μετέπειτα χωριό, εγκατελειμμένο σήμερα!)τιμητικά από την ιδιαιτέρα του πατρίδα τη Γωνιά των Σφακίων Κρήτης. Έχτισε το αρχοντόσπιτο του τόπου κι έγινε μέγας και τρανός στην περιοχή. Φέρεται μάλιστα και ο ιδρυτής και παλιότερος κάτοικος της κοινότητας Κότρωνα.
Οι Καλλέργηδες λόγω των ίδιων ονοματικών και πατρωνυμικών στοιχείων προς διάκριση τους απέκτησαν παρεπώνυμα, ως συνηθίζεται στη Μάνη και αλλού.
Σήμερα το χωριό Γωνέα δεν κατοικείται.
Ανεβαίνουν όμως κατά διαστήματα από τον Κότρωνα κάποιοι Καλλέργηδες για να φροντίσουν τα σπίτια τους και όταν ερωτώνται από επισκέπτες του χωριού για τους πύργους και τα πυργόσπιτα των οικογενειών του οικισμού, ονοματίζουν ως κατωτέρω και δείχνουν, να αυτός είναι:
• ο πύργος των Μπουνιάνων-Καλλέργηδων (Μπουνάκος),
• η καμάρα των Μπακογιαννιάνων-Καλλέργηδων (Μπακογιάννης),
• το πυργάκι των Πικουλιάνων-Καλλέργηδων (Πίκουλας),
• τα πυργόσπιτα των Παπαδαντωνιάνων-Καλλέργηδων (Παπαντωνάκος),
• τα σπίτια των Στρατιάνων-Καλλέργηδων (Στρατάκος),
• των Κοφινιάνων-Καλλέργηδων (Κοφινάς-Κοφινάκος),
• των Χριστιάνων-Καλλέργηδων (Χριστάκος),
• των Αραπαντώνηδων-Καλλέργηδων (Αραπαντώνης),
• των Σιγούντων-Καλλέργηδων (Σιγούντος),
• των Κοντολεφιάνων-Καλλέργηδων (Κοντολέφας),
• των Σταθάκηδων-Καλλέργηδων (Σταθάκης),
• των Κοψαχειλιάνων-Καλλέργηδων (Κοψαχειλάκος),
• των Ζαβαλιάνων-Καλλέργηδων (Ζαβαλάκος),
όλων αυτών, ίσως και άλλων ανηκόντων στην μεγάλη Βυζαντινή οικογένεια των Καλλέργηδων, που επί Νικηφόρου Φωκά μετακινήθηκε από το Βυζάντιο και εγκαταστάθηκε στην Κρήτη και κλάδος της αργότερα κατέφυγε στη Μάνη.
Η πολυάνθρωπη οικογένεια των Καλλέργηδων της Γωνέας έχει διασπορά, εκτός από την:
• κώμη του Κότρωνα, της οποίας αποτελεί οικισμό, και στην οποία κατοικούν οι
οικογένειες: Μπουνάκος, Στρατάκος, Χριστάκος, Καλλέργης
και στα παρακάτω χωριά:
• Σκουτάρι: Κοψαχειλάκος-Καλλέργης,
• Καλύβια: Μπακογιάννης-Καλλέργης, Ζαβαλάκος-Καλλέργης
• Προσήλιο: Κοντολέφας-Καλλέργης,
• Σκάλα Λακεδαίμονος: Αραπαντώνης-Καλλέργης
• Ασωπό Επιδαύρου Λιμηράς: Σταθάκης-Καλλέργης,
• Βάτικα: Σταθάκης-Καλλέργης
Επίσης,• Πειραιά, Αθήνα: Σιγούντος, Παπαντωνάκος, Πίκουλας, Καλλέργης.
• Λακωνία & Μεσσηνία: Ο κλάδος των Πικουλιάνων βρίσκεται και σε άλλα μέρη της
Λακωνίας και στη Μεσσηνία.
Υπάρχει άποψη ότι οι Καλλέργηδες–Πικουλιάνοι (Πίκουλας) είχαν εγκατασταθεί στο Μυστρά, από την εποχή της δεσποτείας των Παλαιολόγων. Χρήζει όμως το όλο θέμα περαιτέρω έρευνας.
• Άγραφα: Οι οικογένειες Μπακογιάννη και Κουτρουμάνου κ.α., που υπάρχουν στην
Ευρυτανία, είναι αναντίρρητα Λακωνικής – Μανιάτικης καταγωγής και προέρχονται από τους Μανιάτες πολεμιστές, που κατέφυγαν στα Άγραφα μετά την αποτυχία της εκστρατείας του Ορλώφ στην Πελοπόννησο το έτος 1770μ.Χ. στην οποία οι Μανιάτες είχαν συμπράξει με τους Ρώσους και δέχθηκαν γι’ αυτό το λόγο τον απηνή διωγμό των Τουρκαλβανών με πολλές λεηλασίες και άγριες σφαγές.
Η ύπαρξη των οικογενειών Κουτρουμάνου και Μπακογιάννη (Καλλέργη) στην Ευρυτανία ασφαλίζεται από τα ιστορικά γεγονότα και την υπάρχουσα παράδοση.
Στον χειρόγραφο κώδικα 214 της βιβλιοθήκης της ιστορικής και εθνολογικής εταιρείας Αθηνών αναφέρεται οικισμός Κουτρουμάνη στην περιοχή της Ανατολικής Μάνης και από το 1715μ.Χ. μέχρι το 1723μ.Χ. στα χωριά Πύρριχος και Χιμάρα βρίσκουμε πέντε φορές να αναφέρονται μέλη της οικογένειας των Κουτρουμάνων.
Σημείωση: Θερμές ευχαριστίες στον “οδηγό” μας σε αυτήν την υπεροχή αναζήτηση και συγκεκριμένα στον προπονητή TAE KVO DO της ΥΦΑΑ, της Ελληνικής Αστυνομίας κ. Δημακόγιαννη Δήμητρη.
ΠΗΓΕΣ:
-Κ. Μέρτζιου Η Μάνη στα αρχεία της Βενετίας-Λακωνικές Σπουδές έτος 1972
-“Ερανίσματα ιστορίας και λαογραφίας” του Γιάννη Λεκκάκου
– www.mani.org.gr από κείμενα της κ. Γεωργίας Π. Δημακόγιαννη
Σου άρεσε το άρθρο; Για ακόμα περισσότερα παρόμοια άρθρα:
Κάνε εγγραφή στο Google News.
Κάνε subscribe στο YouTube.
Ακολούθησε μας στο Facebook.
Ακολούθησε μας στο Twitter.
